Rap, będący jednym z elementów kultury hip-hopowej, zdobył w Polsce w ostatnich dekadach ogromną popularność. Od podziemnego zjawiska zamkniętego w wąskim kręgu zapaleńców, przeobraził się w mainstreamowy gatunek muzyczny. Jego rozwój na przestrzeni lat wiązał się z pojawieniem się wielu wybitnych artystów, przełomowych albumów i wydarzeń, które na trwałe wpisały się w historię polskiej kultury. Przyjrzyjmy się bliżej najważniejszym momentom na osi czasu polskiego rapu.
Początki rapu w Polsce (do 1990 r.)
Za prekursorów polskiego rapu uznaje się zespoły takie jak De Mono, Kazik Na Żywo czy Armia. Eksperymentowali oni z nurtem hip-hop już na przełomie lat 80. i 90., łącząc go z rodzimym rockiem. Jednak prawdziwy przełom nastąpił dopiero na początku lat 90., kiedy to raperzy z Warszawy jak Pono, Sokół, Włodi czy Tede zaczęli tworzyć po polsku. Pojawiły się wówczas pierwsze podziemne nagrania, które rozpowszechniano w formie nielegalnych kaset. Polscy twórcy inspirowali się amerykańskim brzmieniem, lecz do swoich tekstów wprowadzali rodzimą tematykę, dając początek unikatowemu stylu.
Pionierzy rodzimego rapu
Formacje takie jak 3XKlan, Molesta Ewenement, Wzgórze Ya-Pa 3 czy Firma wprowadzały do polskiego rapu nowe brzmienia i poruszały ważne społecznie tematy. Szczególnie istotna była rola liderów jak Włodi, Pono czy Tede, którzy traktowali rap jako sposób na wyrażenie siebie i komentowanie rzeczywistości lat 90.
Rozkwit podziemnej sceny
Choć rap nie był jeszcze obecny w mainstreamie, pod koniec lat 90. zaczęła kształtować się podziemna scena skupiona wokół niezależnych wytwórni, radiostacji i klubów. Organizowano pierwsze koncerty i festiwale promujące kulturę hip-hopową. To pozwoliło na rozwój i konsolidację środowiska.
Inspiracje amerykańskim brzmieniem
Wcześni polscy raperzy wzorowali się na amerykańskich artystach takich jak Public Enemy, N.W.A. czy A Tribe Called Quest. Próbowali naśladować ich style, przenosząc charakterystyczne flow i produkcję na rodzimy grunt. Amerykański rap był więc główną inspiracją, choć polscy twórcy wnieśli do niego własny, unikatowy charakter.
Rozwój sceny hip-hopowej w latach 90.
Lata 90. to okres dynamicznego rozwoju polskiej sceny hip-hopowej. Rap z podziemnego zjawiska zaczął przebijać się do mainstreamu. Dokonał tego dzięki wielu charyzmatycznym artystom i zespołom, którzy nagrywali przełomowe albumy. Organizowano liczne imprezy promujące tę kulturę, a w mediach zaczęto poświęcać jej więcej uwagi.
Najważniejsi twórcy i grupy
Na scenie zdominowanej wcześniej przez formacje, coraz większą rolę zaczęli odgrywać solowi artyści tacy jak Peja, Tau czy Tede. Za sprawą ich charyzmatycznych i chwytliwych kawałków, rap zdobywał popularność wśród słuchaczy. Niezwykle istotne były też składy Paktofonika i Molesta Ewenement.
Wydarzenia kształtujące scenę
Organizowane były pierwsze duże festiwale hip-hopowe jak Juwenalia Hip-Hop czy East West Rockin’. Powstały specjalistyczne programy radiowe i telewizyjne. Istotną rolę grały też pierwsze oficjalne wydawnictwa ugruntowanych już wytwórni.
Rap w mainstreamie
Choć nadal był postrzegany jako kontrowersyjny, rap zaczął gościć w mainstreamowych mediach. Pojawiały się teledyski w MTV, wywiady w prasie, a płyty trafiały na listy przebojów. Był to przełomowy moment legitymizacji tego gatunku w polskiej kulturze masowej.
Złota era polskiego rapu (2000-2010)
Pierwszą dekadę XXI wieku cechował niebywały rozkwit polskiej sceny rapowej. Gatunek ten zdominował rodzimą muzykę popularną dzięki wielu świetnym albumom, rosnącej popularności w mainstreamie oraz instytucjonalizacji w postaci licznych festiwali i nagród branżowych.
Nowe brzmienia i tematyka
Rap się zmienił - dominowały teraz klubowe brzmienia, a teksty koncentrowały się na sukcesie, zabawie i stylu życia. Pojawiły się też inspiracje elektroniką, R&B i reggae. Złota era to czas dużego eklektyzmu i eksperymentów.
Sukces komercyjny
Albumy gwiazd jak Pezet, O.S.T.R. czy Ten Typ Mes sprzedawały się w nakładach do tej pory niespotykanych w polskim rapie. Utwory podbijały radiowe listy przebojów, teledyski trafiały na MTV, a trasy koncertowe obejmowały największe areny.
Festiwale i nagrody
Pojawiły się prestiżowe nagrody branżowe jak Bestsellery Empiku czy Fryderyki. Organizowano duże cykliczne imprezy jak Hip Hop Kemp, Coke Live Music Festival czy OFF Festival, które gromadziły dziesiątki tysięcy fanów.
Rap alternatywny i undergorundowy
Choć mainstreamowy rap dominował w pierwszym dziesięcioleciu XXI w., równolegle rozwijały się też mniej komercjalne odmiany tego gatunku. Pojawił się kontestujący nurt conscious rap, a także wielu utalentowanych artystów działających poza głównym obiegiem.
Nurt conscious rap i rap z przekazem
Artyści tacy jak Eldo, Kaczor czy PlanBe krytykowali komercjalizację sceny i poruszały istotne problemy społeczne. Rap stał się dla nich narzędziem komentowania rzeczywistości i zmiany świadomości słuchaczy.
Młode pokolenie twórców
Obok dinozaurów rodzimego rapu, zaczęło wyrastać nowe pokolenie twórców, którzy wnieśli świeżość i nowe brzmienie. Szczególnie istotni byli tu raperzy z kolektywów WWO i ZIP Skład.
Wytwórnie niezależne
Powstawały liczne niezależne wydawnictwa promujące młodych artystów i niekomercyjne brzmienia. Szczególnie ważne były Asfalt Records, czy Prosto.
Rap w dobie Internetu (po 2010 r.)
Rewolucja cyfrowa i wszechobecność Internetu miała ogromny wpływ na polski rap w ostatniej dekadzie. Sieć umożliwiła łatwiejszą promocję i dystrybucję, przyczyniła się do jego popularności wśród młodzieży, ale też do licznych konfliktów w środowisku.
Promocja i dystrybucja w sieci
Portale takie jak YouTube i Spotify oraz social media dały łatwy dostęp do nowych kawałków i teledysków. Powszechna była też cyfrowa sprzedaż albumów bez pośrednictwa wytwórni.
Popularność wśród młodych
Dzięki sieci rap stał się ulubionym gatunkiem młodego pokolenia, wyrastającego w świecie wszechobecnego Internetu. Idea DIY i łatwość promocji sprawiły, że wielu młodych zaczęło nagrywać własne kawałki.
Bitwy na dissy i beefy
Media społecznościowe ułatwiły artystom wzajemne prowokacje i beefy. Popularne stały się bitwy na dissy i odpowiedzi na imprezach takich jak Popkiller czy Rytmy Galicyjskiej Nocy.
Rap w mainstreamie i kulturze popularnej
Współcześnie rap całkowicie zdominował polską kulturę popularną. Artyści tego gatunku odnoszą największe sukcesy komercyjne, współpracują z gwiazdami popu, a motywy hip-hopowe są wszechobecne w mediach i reklamach.
Współpraca z popowymi artystami
Najpopularniejsi przedstawiciele polskiego rapu gościnnie pojawiają się na albumach gwiazd popu, co przekłada się na sukces komercyjny obu stron. Przykładami są utwory Margaret i Quebonafide czy Dody z Bedoes'em.
Rapowe motywy w reklamach i mediach
Marki wykorzystują w reklamach motywy związane z rapem i hip-hopem, które kojarzą się pozytywnie z młodością i energią. W telewizji i Internecie powszechne są też programy poświęcone tej tematyce.
Moda na czarną muzykę
Rap stał się modny i wpływa na inne dziedziny kultury popularnej jak moda, design czy język. Przejawia się to choćby w ubiorze nastolatków inspirowanym hip-hopem i powszechnym użyciu sformułowań zaczerpniętych z tekstów rapowych.
Podsumowanie
Historia polskiego rapu to fascynująca opowieść o tym, jak z postrzeganego jako kontrowersyjny podziemnego zjawiska, stał się on mainstreamowym i niezwykle popularnym gatunkiem muzycznym. Przeszedł długą drogę - od pierwszych eksperymentów w latach 80., poprzez budowanie niezależnej sceny w dekadzie 90., aż po absolutną dominację na rynku muzycznym po 2000 roku. Jego rozwój zawdzięczamy wizjonerom, którzy jako pierwsi tworzyli polskojęzyczny rap, artystom którzy wnieśli świeżość i innowacje, a także oddanym fanom, dzięki którym mógł zaistnieć w mainstreamie. Dziś trudno wyobrazić sobie polską kulturę popularną bez rapu, który stał się jej nieodłącznym elementem.
