Instrumenty perkusyjne to niezwykle różnorodna grupa instrumentów muzycznych, których brzmienie wydobywane jest poprzez uderzanie, potrząsanie, pocieranie lub użycie innych technik wzbudzania drgań. Od najdawniejszych czasów stanowiły integralną część muzyki na całym świecie. Choć często kojarzone są z rockiem i jazzem, to ich zastosowanie jest o wiele szersze - z powodzeniem wykorzystywane są zarówno w muzyce klasycznej, rozrywkowej, edukacji, jak i w wielu tradycyjnych gatunkach muzycznych na całym świecie.
Rodzaje instrumentów perkusyjnych
Instrumenty membranowe
Do grupy instrumentów membranowych zaliczamy przede wszystkim bębny. Ich brzmienie powstaje poprzez uderzanie w napiętą na korpusie membranę. W tej kategorii wyróżniamy m.in. werble marszowe, werble orkiestrowe, werble koncertowe, bongosy, congas, djembe, bębny obręczowe, bębny basowe czy też bardziej egzotyczne instrumenty, jak darbuka, dhol, tabla, cajon. Bębny różnią się kształtem, rozmiarem, liczbą membran, sposobem strojenia i brzmieniem. Niektóre, jak werble marszowe, mają precyzyjnie określone nastroje, inne zaś pozwalają na pewną dowolność w strojeniu. Bębny basowe buduje się zazwyczaj z dużych gabarytów, aby uzyskać niskie dźwięki. Często spotykane są zestawy perkusyjne łączące różne typy bębnów.
Instrumenty drewniane
Kolejną liczną grupę stanowią instrumenty wykonane głównie z drewna. Należą do nich m.in. różnego rodzaju kije perkusyjne, takie jak claves, castaniety, rumba sticks, wood blocks, temple blocks, marakas czy guiro. Wydobywają dźwięk poprzez uderzanie o siebie nawzajem lub o inne powierzchnie. Ciekawym drewnianym instrumentem jest xylofon, na którym dźwięk wydobywa się poprzez uderzanie drewnianych płytek strojonych do określonej wysokości. Do grupy tej zaliczamy również werbel, na którym gra się za pomocą specjalnych pałeczek.
Instrumenty metalowe
Metale, dzięki swoim właściwościom akustycznym, również świetnie nadają się do budowy instrumentów perkusyjnych. Przykładem mogą być talerze, triangel, tamburyno, krowie dzwonki, grzechotki, aluphone, ale też wibrafon, ksilofon czy dzwonki rurowe. Wydobywają charakterystyczne, metaliczne brzmienie. Często łączy się je z instrumentami drewnianymi w większe zestawy, np. w orkiestrze symfonicznej.
Zastosowanie instrumentów perkusyjnych
Muzyka rozrywkowa
Instrumenty perkusyjne od dawna stanowią nieodłączny element muzyki rozrywkowej. Są kluczowe dla brzmienia jazzu, rocka, popu, a także muzyki latynoskiej. Werble, perkusja, congas czy bongosy nadają rytm i dynamikę utworom z tych gatunków. Słynni perkusiści rockowi, tacy jak Keith Moon, John Bonham, Neil Peart czy Dave Grohl, na trwale zapisali się w historii tej muzyki. Perkusja jest też nieodzowna w muzyce disco, reggae, a nawet hip-hopie.
Muzyka klasyczna
Równie ważną rolę instrumenty perkusyjne odgrywają w muzyce klasycznej i rozrywkowej. Obecne są niemal w każdej orkiestrze symfonicznej, zarówno w grupie instrumentów dętych, jak i w sekcji perkusyjnej. Kompozytorzy chętnie wykorzystywali możliwości brzmieniowe perkusji w swoich utworach. Słynny "Bolero" Ravela opiera się właśnie na rytmice instrumentów perkusyjnych. Wirtuozi tacy jak Evelyn Glennie przyczynili się do docenienia perkusji w muzyce poważnej.
Edukacja muzyczna
Proste w obsłudze instrumenty perkusyjne są często wykorzystywane do nauki rytmiki i improwizacji muzycznej u dzieci. Zajęcia z instrumentów perkusyjnych rozwijają poczucie rytmu, koordynację ruchową, zdolności manualne. Dzieci chętnie uczą się gry na np. trójkątach, marakasach, tamburynie, dzwonkach, drewnianych i metalowych instrumentach perkusyjnych. Zestawy edukacyjne pozwalają na eksperymentowanie i zabawę muzyką.
Budowa instrumentów perkusyjnych
Membrany i korpusy
Bębny składają się zwykle z drewnianego, metalowego lub włóknowego korpusu oraz napiętej na nim membrany (najczęściej wykonanej ze skóry zwierzęcej). Membrana wraz z korpusem tworzą rezonator, który wzmacnia i kształtuje dźwięk. W zależności od potrzeb stosuje się różne korpusy - np. w bębnach marszowych są walcowate, w bongosach - stożkowe, w congas - kielichowate. Różnorodne kształty i materiały wpływają na barwę dźwięku.
Pałki, werble i inne elementy
Do wydobywania dźwięków z bębnów używa się specjalnych pałek perkusyjnych, wykonanych najczęściej z drewna. Mają różne kształty, długość i grubość, dobierane do rodzaju bębna i pożądanego efektu brzmieniowego. Werbel składa się z metalowego korpusu oraz dwóch napiętych na nim membran. Gra się na nim za pomocą dwóch drewnianych pałeczek pokrytych filcem lub gąbką. W instrumentach drewnianych i metalowych dźwięk powstaje poprzez uderzenie elementów o siebie - kije, płytki, dzwonki.
Strojenie instrumentów
Niektóre instrumenty, jak ksylofon, wibrafon czy werbel marszowy, wymagają precyzyjnego nastrojenia do określonej wysokości dźwięku. Uzyskuje się to poprzez dobór odpowiednich wymiarów i grubości płytek lub membran. W bębnach napięcie reguluje się za pomocą obręczy lub śrub naciągowych. Precyzyjne strojenie zapewnia uzyskanie pożądanych wysokości dźwięków i ich zgodność z innymi instrumentami.
Historia instrumentów perkusyjnych
Instrumenty etniczne
Pierwotne instrumenty perkusyjne, takie jak bębny, grzechotki czy drewniane kołatki, towarzyszyły ludziom od zarania dziejów. Odgrywały istotną rolę rytualną i kulturową w wielu społecznościach na świecie. Wciąż są żywo obecne w folklorze afrykańskim, azjatyckim, latynoamerykańskim i wielu innych regionach, np. w postaci darbuki, tabla, marakasów czy djembe.
Rozwój w epoce nowożytnej
W epoce nowożytnej instrumentarium perkusyjne stopniowo wzbogacało się o nowe konstrukcje, takie jak kotły, talerze czy werble. Rosła też rola perkusji w orkiestrze. Kompozytorzy coraz chętniej i śmielej włączali je do swoich dzieł. W XIX wieku powstały nowoczesne instrumenty perkusyjne, jak wibrafon, ksylofon czy dzwonki rurowe. Rozwinęła się też technika gry na perkusji.
Współczesne instrumenty perkusyjne
XX wiek przyniósł prawdziwy renesans instrumentów perkusyjnych, zarówno tych etnicznych, jak i nowoczesnych. Pojawiły się cajony, obręczowe bębny basowe, elektroniczne zestawy perkusyjne. Rozwinęły się nowe style gry, techniki i szkoły. Dziś perkusja odgrywa kluczową rolę w jazzie, rocku, muzyce filmowej, ale też współczesnej muzyce klasycznej. Stale poszerza się wachlarz dostępnych instrumentów i możliwości ich wykorzystania.
Popularni perkusiści i zespoły
Perkusiści jazzowi i rockowi
W historii jazzu i rocka zapisali się wybitni perkusiści, którzy wnieśli ogromny wkład w rozwój technik gry i brzmienia tych gatunków. Do legend należą m.in. Gene Krupa, Buddy Rich, Max Roach, John Bonham, Keith Moon, Neil Peart, Dave Grohl, Chad Smith. Często to właśnie ich wirtuozeria i pomysłowość kształtowały charakterystyczne brzmienie zespołów.
Perkusiści muzyki klasycznej
Również w muzyce klasycznej znaleźli się wybitni perkusiści, którzy wynieśli instrumenty perkusyjne do rangi solowych. Należą do nich m.in. Evelyn Glennie, Alexej Gerassimez, Colin Currie, Simone Rubino, Martin Grubinger. Dzięki nim repertuar perkusyjny wzbogacił się o wiele wspaniałych koncertów perkusyjnych z towarzyszeniem orkiestry.
Legendarni perkusiści
Nie sposób nie wspomnieć o perkusistach, którzy na zawsze wpisali się w historię muzyki, stając się prawdziwymi legendami. Należą do nich m.in. Ringo Starr z Beatlesów, Mitch Mitchell z Jimi Hendrix Experience, Ginger Baker z Cream, Clyde Stubblefield z Jamesa Browna, Sheila E., Carl Palmer z Emerson Lake & Palmer czy Roger Taylor z Queen.
Podsumowanie
Instrumenty perkusyjne to fascynująca, niezwykle zróżnicowana grupa instrumentów, która towarzyszy ludzkości od zarania dziejów. Choć kojarzone głównie z rockiem i jazzem, ich zastosowanie jest o wiele szersze. Niezależnie od tego, czy służą do grania tradycyjnych rytmów, czy też współczesnych utworów rozrywkowych i klasycznych - zawsze wnoszą niepowtarzalne bogactwo brzmień, dynamikę i rytm do muzyki. Dzięki wciąż poszerzającym się możliwościom technicznym i nieustającej kreatywności wybitnych perkusistów, rola i znaczenie instrumentów perkusyjnych stale rośnie i z pewnością jeszcze nas zaskoczy.
